Кладовщик( ТСК )

Описание

*Жошоого укуктуулук*
Адам зат адамдын бул укуг
учун узак жолду басып отту. Бул жолдогу биринчи кадам киши жегенге тыюу салуудан башталды. Эн баныркы замандарда
уруу аралык согуштарда колго тушкон каршылаштардын баа-
рын олтуруп салышкан да, мал азыктары эти жетпей калган учурларда аларды тамак катары жеп алышкан. Андан кийин душманды олтуруп, жеп салуу. женишти белгилеонун озунче
бир ырасымы (ритуалы) болуп калды (баш терисин чачы менен кошо сыйырып алуу (скальп) да ушул расымга тиешелуу). Акырында адамдардын материалдык абалы оноло башташы туткундарды олтургонго караганда кулга айланткан пайдалуу корсотту.
Бара-бара кишини курмандыкка чалуу малды курмандыкка чалуу менен алмашылган. Бул кырдаал Инжилдин (Ветхий
Завет) бир ангемесинде мындайча берилет: Авраам Кудай жолу-на уулун мына эми курмандыкка чалганы жатканда, Кудай
Авраамдын колун кармай калыш, бадалга корголоп турган койду керсеткен экен.
Мындай караганда, адам омурун коргоого багытталгансыган
эн байыркы каада-салттын бири талиондун * принциби боюнча
кууп оч алуу: канга-кан, козго-коз, тишке-тиш деп оч алуу. Бул каада-салт коп элде бар, жана ушул кезге чейин аягына чейин
жкоола злек. Мунун шарты болонча олтурулгон кишинии тууган
дары кандай гана болсо да олтургон кишини, ошондой эле змы уруусундалы бардык эркектерди олтурулууго тийиш. АЛ
эми оз кезетинде кайра кийинки олтурулгондун туугандары муну олтургон кишини анын уруусундагы эркек адамдардын
баарын олтурууго тийиш. Ошентип отуруп бул кандуу тизмек
бир нече муунга чейин уланган.
Мындай жапайы каада-салтка каршы протест Христостун
Тоодон айткан угутундо мындайча жарыяланган: (МФ 5: 38. 39. 44).
Бирок бул ундоого кулак салынган эмес, буга далил катары Шекспирдин Ромео менен Жульетта жонундо же кыргыздын
дастанын эске алуу эле жетиштуу.
Оруста киши олтургену учун кан куумай кеги мыйзам менен официалдуу турдо таанылып, ал () деп аталган (XI кылымдын башы). Бул мыйзам боюнча бояр да, карапайым дыйкан да кан кууп оч алуу уку-гунан пайдалана алышкан. Кийинчерээк киши олтургону учун
оч алмайга (. ХІ кылымдын ортосу) аркылуу тыюу салынып, ал айыпка
жыгуу менен алмаштырылган. Мында, албетте, кишилердин
тек-жайы эске алынбай койгон эмес: боярды олтургену учун
айып карапайым дыйканды елтургенден 16 эсе жогору болгон.
Мындай айып киши атайлап олтурулбосо, ошо кездеги терми-
нология боюнча салынган. Атайлап олтуруу (ошо кезде - ) , б.а. мулкун конфиска-
циялап, олтургон кишини уй-булесу менен кошо кул катары сатып жиберуу менен жазалаган. Бир кызыктуу жери: XI-XIII
кылымдардагы деп аталган мыйзамдар жый-
нагында елум жазасы каралган эмес.
Ошондой болсо да коптогон кылымдар бою киши отургенге
олум жазасын беруу адам омурун сактап калууга кызмат кылчу
кыйла натыйжалуу ыкма катары саналган. Дуйненун бардык
мамлекеттеринде мыйзам озгоче оор жагдайда киши олтурмей-
ге олум жазасын караган. Киши олтуруучулерду эле эмес.
дегеле кылмы шкерлерди олтуруудо кыйнаган жана таасирдуу
турлерун ойлоп табуу жагынан мыйзам чыгаруучу ото кылдат
болгон. Азыркы кундо г. ле олум жазасынын алты туру. анын ичинде таш баранга алуу колдонулуп келатат. Жазанын бул таш баранга алуу туру жети елкеде: Иранда. Пакистанда, Сауд Ара-виясында, Мавританияда, Бириккен Араб Эмираттарында,
Иемен Араб Республикасында, Суданда колдонулат.Омондой болео да олум зазасьлиа тартылуучу киши одту.
руулордуи жана башка кылмимитардьи санны азайбастан, кайт
осуп жатты. Мамлекет кан куу завли логикасти карманы
квалмыштуулуктун золун богоо жатьтан каалагандай матьи
жага жетише алган экок. Жаны заманда бул массдеге бирини
болуп итали
зе ас ториет Чезаре Веккариа (XVI к.) конул бурлу.
Лісырымидьк менен ар кайсы мамлекеттерде бийликтетилер олу
жазасынан
дал тарта баштады, каз бироолорундо. Сашкача
діткайда, олум жавасына окум чыгарышкан змее же окум ча
гарышиса даты аны аткарышикан эмес, ал эми даты экинчи
балка бировлорундо формалдуу турдо, б.а, олум жазасы карал
ган мыйзамдарды жокко чыгарын, олум жазасынан баш тар-
тышкан. Бул жадайда аталь калган Игалияный ор-
тосундагы Апеннин жарым аральнда жайгашкан Сан-Марино
деген кичинекей мамлекетти мисалга келтирсек болот: бул
мамлекетте акыркы ирет олум жазасын берууго кириптер кыл-
ган окум 1468-жылы аткарылган!
Азыркы кундо 35 мамлекетте олум жазасы мыйзам аркылуу
альнып ташталган, ал эми 27 мамлекетте акыркы 10 андан ашык жылда олум жазасы такыр колдонулган эмес. Олум жаза-
сы алынып ташталып, ал узак моеноттуу. ошонун ичинде омур
бою абакка кесуу менен алмашылган елкелерде киши олтуруу-
нун саны мындай кылмыш учун олум жазасы каралган елке-
лерге караганда (кактын 100 мин кишисине карата алганда) аз экенин статистика керсетуп жатат. Граждандардын жашоого
укуктуулугу киши олтургенду олтуруп салуу аркылуу эмес, ка-
таал режим менен узак меонетко абакка кесуу аркылуу кыйла
натыйжалуу корголот.
Россия империясында олум жазасы кылмыштын кеп тур-
леру учун каралган. Бирок император айым Елизавета 1744-жылы елум жазасына кириптер кылган окумдерду жузого ашы-
рууну токтотуп койгон, 1753-жылы болсо олум жазасы жаза-
нын башка турлору менен алмаштырылсын деп биротоло указ тыгарып койгон. Бирок ал башка турдогулеру олум жазасынын
ктайын будамайланган эле бир туру болгон, маселен, келек ленен сабаш. Император айым олеору менен олум жазасы кай-за калыбына келтирилген. Бирок мында бир кызык статистика гар: 80 жыл ичинде - 1826-жылдан 1906-жылга чейин 612
лум жазасы - 1906-жылдан 1912-жылга чейинки 7 жылдын
чинде - 4098 олум жазасы жузого ашырылган. Падышалык
ийлик революциялык кыймылга мына ушундай жооп кайтар-
ан экен. Бирок бул цифраларды мурдаты СССРдеги тоталгардык режим 30- 40-жылдардани зашоого укустуулукту кан-
тип тебелен-тепсегени менен сальштырып болбойт. Обентее
да совет бийлиги озу жашаган мезгилде олум зазасын уч жолу
глын таштаган. бирок даэрлик анын эртеси эле кайра калы-
вына келтирит турган.
олум жазасын колдонуу же алып таштоо маселеси - бул оор
кылмыш жасаган адамга адам деп мамиле жасоо керекпи же
адам тукумунан сырткаркы бир жандык деп мамиле жасоо
керекпи деген маселе. Башка коп елкелердегу, ошонун ичинде
биздеги да, коомдук мораль журекту титиреткен мыкаачы
кылмыш кылган, маселен. эл коп жыйналган жерде террордук
акт жасаган - Миландагыдай вокзалга бомба коюп, 82 кишини олтурген кылмышкердин тируу журе беришине макул боло
албайт. Демократиялык режим елум жазасы менен жазалана турган ар кандай кылмыштардын чейресуне чек коёт.
Кыргызстандын Конституциясы ар бир адамдын жашоого
укуктуулугун ырастоо менен олум жазасы езгоче учурларда
гана. соттун окуму менен берилиши мумкун экенин белгилейт.
Жашоого укуктуулук эл аралык мыйзамдардын бутундей бир
комплекси менен корголот: агрессияга тыюу салчу жана аны айытоочу документ сыяктуу актылар. же согуш туткундарына
мамиле кылуу тууралуу конвенция. жанырт кыргын салчу ар
кандай куралдарга тыюу салган конвенциялар менен келишим-дер кабыл алынган. Бириккен Улуттар Уюмунун алкагында
геноцидди, б.а. этностук (улуттук) белгисине карата кишилердин
бутундей тобун тукум курут кылганды айытаган жана тыюу
салган конвенция сыяктуу актылар. же террорду мамлекеттик
саясаттын куралына айланткан мамлекеттик терроризмди
айытаган жана тьюу салган резолюция кабыл алынган.
Бирок кундолук турмушубузга карап, муну белгилесек болот: биздин жашоого укугубузду коргогон эн маанилуу актылар жол-
до журуунун эрежелери, коопсуздук техникасынын эрежелери.
санитариянын жана ортке каршы курешуу ишинин эрежелери
болуп саналат экен. Тамекинин ар бир пачкасына: деп жаздырып, мыйзам силердин жашоого укугу-
нарга сакчы болуп турат. Бирок Саламаттык сактоо министр-лиги мында жазылгандай, тамеки тартканга тыоу сала албайт.
эскертуу гана бере алат, антени жашоо укугун ар бир адам ез бетинче пайдаланат, б.а. бул укукту езунуй жыргалчылыгы учун
пайдаланабы, же озуно зыян келтирууго цайдаданабы - ар бир
адамдын оз эрки.